Cytologia to jedno z podstawowych badań przesiewowych w ginekologii, które może budzić wiele pytań i wątpliwości. Szczególnie niepokojący dla pacjentek jest wynik wskazujący na obecność komórek atypowych. Czy taki wynik oznacza raka? Jak interpretować różne grupy cytologiczne? W tym artykule wyjaśnimy, czym jest cytologia, jak odczytywać jej wyniki oraz co oznacza obecność komórek atypowych.
Czym jest badanie cytologiczne i jak przebiega?
Cytologia to badanie mikroskopowe komórek pobranych z szyjki macicy. Jest to kluczowe badanie profilaktyczne, umożliwiające wczesne wykrycie zmian przedrakowych i raka szyjki macicy, zanim pojawią się jakiekolwiek objawy. Badanie przeprowadza lekarz ginekolog, pobierając wymaz z tarczy i kanału szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki lub szpatułki.
Procedura jest krótka i zazwyczaj bezbolesna, choć niektóre pacjentki mogą odczuwać chwilowy dyskomfort. Pobrany materiał komórkowy jest umieszczany na szkiełku mikroskopowym, odpowiednio utrwalany i barwiony, a następnie szczegółowo analizowany przez cytologa pod mikroskopem.
Regularne wykonywanie cytologii znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, ponieważ pozwala wykryć zmiany przedrakowe zanim przekształcą się w raka inwazyjnego.
Systemy klasyfikacji wyników cytologii
W praktyce klinicznej funkcjonują różne systemy klasyfikacji wyników badania cytologicznego. W Polsce najczęściej stosowane są system Bethesda oraz klasyfikacja Papanicolaou (PAP), które pomagają lekarzom w interpretacji wyników i planowaniu dalszego postępowania.
Klasyfikacja Papanicolaou (PAP)
Klasyfikacja Papanicolaou dzieli wyniki na 5 grup o rosnącym stopniu nieprawidłowości:
PAP I – wynik prawidłowy, brak zmian patologicznych
PAP II – wynik prawidłowy z obecnością zmian zapalnych lub niewielkich nieprawidłowości
PAP III – wynik nieprawidłowy, obecność komórek atypowych o niejasnym znaczeniu
PAP IV – wynik nieprawidłowy, podejrzenie zmian przedrakowych
PAP V – wynik nieprawidłowy, podejrzenie raka
System Bethesda
System Bethesda jest nowszą, bardziej szczegółową klasyfikacją, która dostarcza precyzyjniejszych informacji diagnostycznych:
NILM (Negative for Intraepithelial Lesion or Malignancy) – brak zmian śródnabłonkowych lub złośliwych
ASC-US (Atypical Squamous Cells of Undetermined Significance) – atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu
LSIL (Low-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – śródnabłonkowe zmiany niskiego stopnia
HSIL (High-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – śródnabłonkowe zmiany wysokiego stopnia
ASC-H (Atypical Squamous Cells cannot exclude HSIL) – atypowe komórki nabłonka płaskiego, nie można wykluczyć HSIL
AGC (Atypical Glandular Cells) – atypowe komórki gruczołowe
Carcinoma – rak
Czy komórki atypowe oznaczają raka?
Jednym z najczęstszych nieporozumień jest przekonanie, że obecność komórek atypowych w wymazie cytologicznym automatycznie oznacza diagnozę raka. Komórki atypowe nie są równoznaczne z rakiem. Są to komórki o nieprawidłowej budowie, które mogą, ale nie muszą, wskazywać na proces nowotworowy.
Komórki atypowe (np. w wyniku PAP III lub ASC-US) mogą być spowodowane przez:
- Infekcje (bakteryjne, grzybicze, wirusowe, w tym HPV)
- Stan zapalny szyjki macicy lub pochwy
- Zmiany hormonalne (np. w czasie ciąży lub podczas cyklu miesiączkowego)
- Mechaniczne uszkodzenie (np. po współżyciu lub po badaniu ginekologicznym)
- Zmiany związane z menopauzą (atrofia nabłonka)
- Wczesne zmiany przedrakowe
Większość przypadków komórek atypowych nie rozwija się w raka, a nieprawidłowości często ustępują samoistnie. Jednakże, taki wynik zawsze wymaga dalszej diagnostyki i uważnej obserwacji, aby wykluczyć potencjalnie poważniejsze zmiany.
Postępowanie po otrzymaniu wyniku z komórkami atypowymi
Jeśli wynik cytologii wskazuje na obecność komórek atypowych (np. PAP III, ASC-US), lekarz zaproponuje indywidualnie dostosowany plan działania, który może obejmować:
Powtórzenie badania cytologicznego
Często pierwszym krokiem jest powtórzenie badania po 3-6 miesiącach. W wielu przypadkach nieprawidłowości ustępują samoistnie, zwłaszcza gdy ich przyczyną był przejściowy stan zapalny lub infekcja. Powtórne badanie pozwala ocenić, czy zmiany się utrzymują, czy też mają tendencję do cofania się.
Test na obecność wirusa HPV
Ponieważ wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy, test na jego obecność stanowi cenne uzupełnienie diagnostyki. Szczególnie istotne jest wykrycie typów wysokiego ryzyka onkogennego (np. HPV 16, 18), które odpowiadają za około 70% przypadków raka szyjki macicy.
Kolposkopia
Jest to bezbolesne badanie polegające na oglądaniu szyjki macicy pod specjalnym mikroskopem (kolposkopem). Pozwala na dokładniejszą ocenę zmian niewidocznych gołym okiem. Podczas kolposkopii lekarz może zastosować roztwór kwasu octowego lub płyn Lugola, które pomagają uwidocznić podejrzane obszary.
Biopsja
W przypadku podejrzanych zmian widocznych podczas kolposkopii, lekarz pobiera mały fragment tkanki do badania histopatologicznego. Biopsja dostarcza ostatecznego potwierdzenia lub wykluczenia obecności komórek nowotworowych i jest kluczowa dla ustalenia właściwego rozpoznania i planu leczenia.
Pamiętaj: Wykrycie komórek atypowych nie jest wyrokiem, ale sygnałem do dalszej diagnostyki. Wczesne wykrycie zmian przedrakowych daje niemal 100% szansę na całkowite wyleczenie.
Profilaktyka i regularne badania
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania rozwojowi raka szyjki macicy jest regularne wykonywanie badań cytologicznych. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, kobiety powinny wykonywać cytologię:
- Co 3 lata u kobiet między 21. a 29. rokiem życia
- Co 3-5 lat u kobiet między 30. a 65. rokiem życia (w zależności od wyników poprzednich badań i testów HPV)
Szczepienia przeciwko HPV stanowią dodatkową, niezwykle skuteczną metodę profilaktyki. Najlepsze efekty dają szczepienia wykonane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, ale mogą być korzystne również dla kobiet aktywnych seksualnie. Szczepionki chronią przed typami wirusa odpowiedzialnymi za większość przypadków raka szyjki macicy.
Warto pamiętać, że cytologia to badanie przesiewowe, a nie diagnostyczne. Oznacza to, że jego celem jest wyodrębnienie grupy pacjentek wymagających dalszej diagnostyki, a nie postawienie ostatecznej diagnozy.
Regularne badania cytologiczne, świadomość czynników ryzyka oraz szybka reakcja na nieprawidłowe wyniki to klucz do skutecznej profilaktyki raka szyjki macicy. Dzięki systematycznym badaniom możliwe jest wykrycie zmian we wczesnym stadium, kiedy szanse na całkowite wyleczenie są najwyższe.